Verzamelaars bestaan al eeuwen en het is vaak aan hen te danken dat niet alles uit het verleden achteloos weggegooid is en dat zij er het nut van inzagen om voorwerpen te bewaren en te conserveren voor de toekomst. Zij zagen de schoonheid van de voorwerpen het is daar aan te danken dat zich in archieven, musea en bibliotheken collecties bevinden waar mensen plezier aan beleven bij het bekijken hiervan. Daarnaast vormen collecties vaak een unieke bron van informatie die gebruikt kan worden om kennis op te doen over de ontwikkeling van voorwerpen in een bepaald tijdvak of over alle mogelijke varianten en toepassingen van materialen en ontwerpen die gebruikt zijn.
Of mijn collectie ook toegevoegde waarde heeft voor de toekomst is natuurlijk de vraag. Het zou mooi zijn dat wat met zoveel zorg bij elkaar is gebracht ook behouden kan blijven en dan het liefste in een museumopstelling. Ik realiseer me echter ook dat de meeste collecties uiteindelijk onder de hamer komen bij een veilinghuis waarbij de verzameling weer uiteen valt….
Er ongeveer 1000 verschillende complete pijpen in mijn verzameling en daarnaast is er een bescheiden collectie verkoopcatalogi, reclamekaarten en facturen van Gambier.
Van de pijpen die opgenomen zijn in de collectie wil ik de hoofdgroepen benoemen:
1. Bodemvondsten van Gambier pijpen
Het verzamelen is hier ooit mee begonnen door de opgravingen in Frankrijk. Ik heb veel van deze koppen in de jaren erna als complete pijp aan kunnen schaffen maar de bodemvondsten heb ik daarnaast als groep behouden. Tussen deze bodemvondsten zitten toch weer vele varianten of merken die interessant studiemateriaal vormen.
2. Gladde manchetkoppen
In de catalogi vaak aangeduid als Tête Néogènes. Ze zijn meestal geheel glad of hebben een kleine decoratie. Deze modellen worden in de regel als de minst interessante beschouwd vanwege hun eenvoud. Een veel voorkomend model in drie formaten is de tête néogène à la rose. (nummer 914, 914m en 914 p) Dit moet ondanks de eenvoud een populair model zijn geweest want vanaf de introductie in de catalogus van 1868 zijn ze altijd in productie gebleven. Daarnaast werd er in de catalogus van 1894 een variant aan toegevoegd met een metalen bus om de steel en een caoutchouc steel. (nummer 1555 en 1555 b)
3. Manchetkoppen met een eenvoudige decoratie
Ze vallen bijna ook meestal onder de Tête Néogènes. De decoraties zijn relatief eenvoudig en de basisvorm van de kop blijft goed zichtbaar. Een voorbeeld die in vele varianten voorkomt zijn de ‘griffe’ koppen, een gladde pijp die omvat wordt door een vogelklauw. Erg populair onder de rokers gezien het gegeven dat 8 verschillende zijn. (dit staat nog los van de gesteelde varianten) Minder vaak voorkomend is de pijp met een doetelmodel waarover klimopranken lopen. Langs deze ranken klimmen op de ketel vier ratten naar boven. De staarten van de ratten zitten op de plaats van de hiel in elkaar geknoopt.
4. Geheel versierde manchetkoppen
De geheel versierde manchetkoppen vormen een grote en aantrekkelijke groep binnen de collectie. Deze koppen of ‘Têtes de pipes’ vormen een grote groep van het assortiment van Gambier. In de meeste gevallen heeft de ketel de vorm van een gezicht of dierfiguur en zijn ze opgesierd door schilderemaille in verschillende kleuren. In de meeste gevallen is nog duidelijk de vorm van de pijpenkop en steel zichtbaar zoals bij ‘Narcisse’ nummer 686. In zeldzamere gevallen is de pijp verstopt in de decoratie zoals de bekende tête Cheval (nummer 336) of bij de extreem zeldzame Léda en de zwaan waarvan het vormnummer onbekend is. Deze groep is bij veel verzamelaars de populairste, zij prefereren deze vaak boven de gesteelde gezichtpijpen.
5. Gladde steelpijpen
Dit vormt een enorm grote groep binnen het assortiment van Gambier met honderden varianten. Van bepaalde modellen zoals de ‘Aristophanes’ bestaan verschillende varianten die dan ook nog in veel formaten (soms wel 7) voorkomen. Niet de populairste groep onder verzamelaars maar voor mij wel een erg interessante door de vele varianten maar ook door de ‘Hollandse’ modellen die in de beginperiode van Gambier de hoofdmoot vormden maar die decennia later nog steeds tot het assortiment behoorden. Tussen de gladde steelpijpen ook weer de zogenaamde néogènes, dit waren feitelijk de pijpen die de traditionele modellen opvolgden en in vergelijking tot de ‘pipes Hollandaises’ een korte steel met knopmondstuk hadden.
6. Steelpijpen met een eenvoudige decoratie
Een veel voorkomende binnen deze groep is de pijp waar op de plaats van de hiel een grote vlieg zit, deze komt voor in vier formaten. Daarnaast zien we decoraties met een florale voorstelling of soms een klein dierfiguurtje op de steel. Meestal werden deze pijpen zonder emaille beschildering verkocht maar in enkele gevallen werd dit wel aangebracht. Een leuke groep zijn de zgn. Crême Gambier pijpen. Deze pijpen zijn gemaakt van een fijne kleisoort, met extra zorg afgewerkt en voorzien van een rode plakker op de steel.
7. Geheel versierde steelpijpen
Bijna al deze pijpen vallen onder de groep zogenaamde ‘fantaisies’ waarbij de kop in de vorm van het hoofd of borstbeeld is van bekendheden uit politiek, theater en mythologie maar ook dierfiguren of gewoon mensen die karikaturaal afgebeeld zijn komen voor. De fantaisies zijn bijna altijd geëmailleerd en zijn erg aantrekkelijk om te zien, door de breekbaarheid zijn ze relatief schaars. Ik heb altijd een voorkeur gehad voor deze groep en mijn collectie telt momenteel ongeveer 140 verschillende fantaisies.
8. Etalage- of presentatiepijpen
Dit is de kleinste groep binnen de verzameling. Het gaat om pijpen die feitelijk reclame maakten voor het bedrijf. Deze stukken lieten de vakkennis zien waarmee de producten van Gambier gemaakt zijn en werden getoond op tentoonstellingen of in etalages van winkels. De oudste is de pijp die gemaakt is naar de wereldtentoonstelling van 1849. Hij is daar waarschijnlijk als eerste getoond en daarna een aantal jaren als presentatiestuk gemaakt.
9. Documentatie
Naast het verzamelen van pijpen heeft de collectie documentatie inmiddels ook een belangrijke plek in de collectie gekregen. Dit zeer moeilijk te vergaren materiaal bestaat uit facturen, brieven, notariële stukken, reclamekaartjes en catalogi van Gambier. Het is voor mij een belangrijke groep omdat deze documenten meestal van een datum voorzien zijn en een belangrijke bron van informatie vormen en kunnen helpen bij het onderzoek naar de geschiedenis van Gambier en het dateren van pijpen.