Deel van mal.
Modelnummer 1133, Néogène Chimère
De mallen van Gambier.
Gambier moet tot vlak voor de eerste Wereldoorlog over een enorme hoeveelheid mallen beschikt hebben. In de catalogus van 1908 wordt aangegeven dat het assortiment uit 2500 verschillende modellen bestaat. Naast deze modellen zullen er nog vele oudere, minder courante, mallen in het depot gelegen hebben.
Eerste Wereldoorlog. (28 juli 1914 – 11 november 1918)
Op 31 augustus valt de vesting van Givet na 12 dagen van hevige gevechten in Duitse handen. De Duitse legers zoeken plaatsen die geschikt waren om als kazerne te gebruiken en om gewonden te verzorgen. Het grote fabrieksgebouw van Gambier blijkt geschikt en wordt als ‘Kriegslazaret’ in gebruik genomen. In deze duistere dagen moet het grootste deel van de mallen in handen zijn gevallen van de bezetter om omgesmolten te worden tot oorlogstuig. Het schijnt dat een klein deel van de mallen afgevoerd is door bewoners van Givet voordat ze in handen vielen van de bezetter. Hiermee zijn grote risico’s genomen, in 1918 staat er een boete van 10000 Mark of een gevangenisstraf van 5 jaar op het stelen van metalen. Onder druk van deze dreigementen zijn een aantal mallen nadat ze doormidden gezaagd waren verstopt in de buurt van de fabriek.
Duitse soldaten en verpleegkundigen op het fabrieksterrein (ovens op de achtergrond)
In de jaren ’70 van de vorige eeuw zijn deze verhalen nagetrokken en kon uiteindelijk de plaats aangeduid worden waar stukken van mallen moesten liggen. Die plaats was een diepe spelonk in de nabij gelegen Mont d’Haurs. Voorzien van touwen en metaaldetectors zijn een paar mensen de spelonk in gegaan en vonden als eerste een aantal messing ringen van machines. De bodem werd met metaaldetectors afgezocht en daar werden enige delen van vormen terug gevonden. Ik ken in een collecte een deel van de vorm van Crême Cupidon, nr. 1290 die op deze plaats is terug gevonden. De vorm op de foto’s is afkomstig van dezelfde plaats en kon ik in 2014 kopen op een Franse veilingsite, 100 jaar nadat ze verstop zijn in Givet!
Hielmerkstempel gekroonde 17
Eind jaren ’70 van de vorige eeuw heb ik verschillende keren gegraven aan de Route de Famennes in Givet. Op een strook langs deze weg aan de rand van ‘Petit’ Givet was indertijd grond gestort afkomstig van het fabrieksterrein van Gambier. Naast duizenden fragmenten van pijpen heeft mijn vader in 1979 op deze plaats een bronzen hielmerkstempel gevonden met de gekroonde 17. Aan één zijde van het gedeelte wat tussen duim en wijsvinger vastgehouden kan worden is een afgeplat deel waar de duim tegenaan gedrukt kan worden. Op die wijze kon het stempel goed recht op de hiel gezet worden. Dit merk is al in de beginperiode van Gambier gezet, in eerste instantie in reliëf en later als intagliostempel.
Gekroonde 17, eerste generatie.
Op de terreinen van de voormalige pijpenfabriek zijn een aantal stempels gevonden waarmee op de stelen van pijpen een merk gezet kon worden. Een aantal van deze stempels wil hieronder beschrijven.
Steelstempel Gambier – Paris
Dit is het oudst bekende steelstempel van Gambier voor zover bij mij bekend. Dit type stempel is tot rond 1840 gebruikt. Het verschil met latere stempel is dat de letters in reliëf op de steel kwamen in plaats van ingedrukt bij de latere intaglio-stempels.
Dit stempel heeft een lengte van 7,5 cm en is 0,8 cm breed.
In het midden is een diepe groef. Aan weerszijden van deze groef ‘ Gambier’ en ‘A Paris’.
De pijp op de foto draagt ditzelfde stempel op de steel en is gedateerd rond 1820. Het gaat hier om Gambier nr. 44 genaamd ‘Belge Grande Tête fermée’. Ook het hielmerk is op deze pijp in reliëf.
Steelstempel Taxile pijpen
Dit intagliostempel waarbij de letters ingedrukt werden op de steel is ook gevonden op het voormalige fabrieksterrein van Gambier.
Dit stempel heeft een lengte van 7,5 cm en is 1,5 cm breed.
Tekst op het stempel: Taxile Gambier a Paris bté SGDG
Het is een stempel wat alleen gebruikt werd op een serie van 13 pijpen van de Taxile serie. Deze serie werd rond 1860 geïntroduceerd en op het bijzondere ontwerp werd een ‘brevet d’invention’ verleent. Bij alle pijpen van deze serie is het rookkanaal in de steel op twee plaatsen verbonden met de ketel door twee verticale kanalen die in het ontwerp verwerkt zijn.
Hieronder twee Taxile pijpen: Taxile le Coq, nr. 605 en Taxile Barbu, nr. 637
Steelstempel Aristophane pijpen
Intagliostempel voor Aristophane pijpen afkomstig van de voormalige fabrieksterreinen van de Gambier fabriek.
Dit stempel heeft een lengte van 7 cm en is 1,4 cm breed.
Tekst op het stempel: Aristoph Gambier a Paris M . H
M. H staat voor Minervin Hasslauer, eigenaar van de Gambier fabriek vanaf 1835.
De Aristophane pijpen werden rond 1855 toegevoegd aan het assortiment. De naam schijnt ontleent te zijn aan de Griekse dichter Aristophanes. Het zijn over het algemeen steelpijpen met een slanke, ovoïde ketel met meestal een puntige hiel. Ze variëren in lengte van 8 tot 16 cm.
lll